The Victory of the Prophet (PBUH) and his Companions

1. Guusha Nabiga (SCW) iyo Saxaabada

Guusha Nabi Muxammad (SCW) iyo saxaabadiisa waxay ahayd mid si qoto dheer uga soo bilaabatay dulqaad, sabir, iyo jihayn sax ah oo lagu gaaray guulo waaweyn oo taariikhda Islaamka aad muhiim ugu ah. Saxaabadu waxay door lama illaawaan ah ka ciyaareen fidinta Islaamka iyo difaacidda Nabi Muxammad (SCW).

1. Bilowgii Dacwada iyo Sabarka Saxaabada

Markii Nabi Muxammad (SCW) loo soo dhiibay farriinta Islaamka, wuxuu si tartiib ah ugu bilaabay dacwada dadkii Makkah. Qofkii ugu horreeyay ee rumeeya waa Khadiija (RC), xaaskiisii, iyo Abu Bakr (RC), asxaabtiisii dhaweyd. Saxaabo kale sida Cali Binu Abii Daalib iyo Zayd Binu Haaritha ayaa sidoo kale Islaamka qaatay xilligii hore.

Muddadii Makka, saxaabadu waxay la kulmeen cadaadis, jirdil, iyo dhibaato aad u daran. Tusaale ahaan, Bilaal Binu Rabaax (RC) waxaa la ciqaabi jiray maalin iyo habeen, Suhayb Binu Sinaan (RC) waa la dulmiyay, Sumayya iyo Yaasirna waa la dilay iyaga oo difaacaya iimaankooda.

2. Hijrada iyo Guulihii Medina

Markii Makkah ay dhibaato badani ka soo wajahday Muslimiinta, Nabigu (SCW) wuxuu saxaabadiisa amray inay hijroodaan. Ugu dambeyn, isaguna wuxuu u haajiray Medina, halkaas oo Muslimiintu heleen deegaan ay si xor ah ugu cibaadaystaan.

Guulihii ugu waaweynaa ee la gaaray waxaa ka mid ahaa:

Dagaalkii Badr (624 CE) – Saxaabadu oo yar waxay la dagaallameen gaalada Quraysh, guulna way ka gaareen.
Dagaalkii Uhud (625 CE) – Inkasta oo Muslimiintu ay khasaaro gaartay, haddana saxbaadu waxay muujiyeen dhiiranaan iyo adkaysi.
Dagaalkii Khandaq (627 CE) – Muslimiintu waxay difaaceen Medina iyaga oo qoday xabaalo waaweyn si ay u joojiyaan weerarka Quraysh.
Fathul Makkah (630 CE) – Nabi Muxammad (SCW) iyo saxbaadiisu waxay si nabad ah ku qabsadeen Makkah, iyaga oo cafiyay dadkii horey u dhibay.

3. Doorkii Saxaabada ee Fidinta Islaamka

Markii Nabigu (SCW) geeriyooday, saxaabadu waxay sii wadeen shaqadii fidinta Islaamka. Abu Bakr (RC) wuxuu xakameeyay fidnadii ridada, Cumar Binu Khadaab (RC) wuxuu ballaariyay xukunka Islaamka, Cuthmaan Binu Cafaan (RC) wuxuu kobciyay diinta, halka Cali Binu Abii Daalib (RC) uu difaacay xukunka Muslimiinta.

Guusha Nabiga (SCW) iyo saxbaadiisa waxay salka ku haysay iimaan xooggan, sabir, iyo dadaal joogto ah. Waxay tusaale u noqdeen jiilalka dambe ee Muslimiinta, iyaga oo dhaxal ka dhigay qiyam diineed iyo hoggaan suubban.

2.Dagaalladii Islaamka?

Dagaalladii Islaamka waxay ahaayeen kuwo difaac iyo fidin diimeed isugu jiray, waxayna door weyn ka ciyaareen horumarinta iyo ballaarinta Islaamka. Dagaalladan waxay bilaabmeen xilligii Nabi Muxammad (SCW) waxaana sii waday khulafadii Raashidiinta, Umayaadkii, Cabbaasiyiintii, iyo Cusmaaniyiintii.

1. Dagaalladii Xilligii Nabiga (SCW) (622-632 CE)

🔹 Dagaalkii Badr (624 CE)

Waa dagaalkii ugu horreeyay ee Muslimiintu galeen.
Muslimiinta oo ahaa 313 nin ayaa la dagaallamay 1000 ka tirsan Quraysh.
Muslimiintu way guulaysteen, waxaana la dilay saraakiil badan oo Quraysh ah.

🔹 Dagaalkii Uhud (625 CE)

Quraysh ayaa weerar kusoo qaaday Muslimiinta.
Muslimiintu way ku sigteen inay guuleystaan, laakiin markii qaar ka mid ah ciidankoodu amarkii Nabiga (SCW) jebiyeen, gaaladu dib u weerartay.
Xamza Binu Cabdilmuddalib (RC) ayaa lagu dilay dagaalkan.

🔹 Dagaalkii Khandaq (627 CE)

Quraysh iyo xulafadoodii ayaa weeraray Medina, laakiin Muslimiintu waxay difaacdeen magaaladooda iyaga oo qoday xabaalo waaweyn (khandaq).
Gaalkii Quraysh way ka quusteen weerarka, waxaana dagaalku ku dhammaaday guul Muslimiinta u soo hoyatay.

🔹 Dagaalkii Xunayn (630 CE)

Kadib furashadii Makkah, Muslimiintu waxay la dagaallameen qabiilooyinkii Hawazin iyo Thaqiif.
Muslimiintu markii hore waxay wajahaan guuldarro, laakiin ugu dambeyn way guuleysteen.

2. Dagaalladii Xilligii Khulafada Raashidiinta (632-661 CE)

Kadib geeridii Nabi Muxammad (SCW), khulafadii Raashidiinta waxay wajahaan dagaallo waaweyn oo difaac iyo fidin ah.

🔹 Dagaalladii Ridada (632-633 CE)

Dad badan ayaa diiday Islaamka kadib geeridii Nabiga (SCW).
Abu Bakr (RC) wuxuu diray ciidamo si loo xakameeyo fitnada.
Waxaa la jabiyay kooxihii diinta ka baxay sida Musaylima Al-Kaddaab.

🔹 Dagaalkii Qaadisiyah (636 CE)

Muslimiintu waxay la dagaallameen boqortooyadii Faaris.
Cumar Bin Khadaab (RC) ayaa diray ciidamo uu hoggaaminayay Sa’d Bin Abii Waqaas.
Muslimiintu way guuleysteen, waxaana la jabiyay boqortooyadii Sassanid.

🔹 Dagaalkii Yarmuuk (636 CE)

Waxaa lagu jabiyay boqortooyadii Byzantium (Rooma).
Waxaa hoggaaminayay Khalid Bin Waliid (RC), Muslimiintuna way guuleysteen.

3. Dagaalladii Xilligii Umayaad (661-750 CE)

Xilligii Khilaafada Umaya, Islaamku wuxuu fiday ilaa Spain, Hindiya, iyo Bartamaha Aasiya.

🔹 Furashadii Andalus (711 CE)

Tariq Bin Ziyaad wuxuu hoggaamiyay ciidamo Muslimiin ah oo qabsaday Spain (Andalus).
Boqorkii Visigoth-ka, Roderic, waa la jabiyay.

🔹 Dagaalkii Tours (732 CE)

Muslimiintu waxay isku dayeen inay Yurub inteeda kale qabsadaan.
Waxay la dagaallameen ciidamada Faransiiska oo uu hoggaaminayay Charles Martel.
Muslimiintu way jabeen, dagaalkanna wuxuu joojiyay fidintii Islaamka ee Galbeedka Yurub.

4. Dagaalladii Xilligii Cabbaasiyiinta (750-1258 CE)

Xilligii Cabbaasiyiinta dagaalladu waxay ahaayeen kuwo difaac u badan.
Waxaa jiray dagaallo ka dhan ahaa Byzantium iyo Crusaders (Xilliga Dagaallada Salibiya).

🔹 Dagaalladii Salibiyiinta (1095-1291 CE)

Reer Yurub ayaa weeraray dhulka Muslimiinta si ay u qabsadaan Qudus.
Salaaxudiin Al-Ayyuubi wuxuu hogaamiyay Muslimiinta, wuxuuna dib u qabsaday Qudus 1187 CE kadib dagaalkii Hattin.

5. Dagaalladii Xilligii Cusmaaniyiinta (1299-1924 CE)

Cusmaaniyiintu waxay xukumayeen dhul ballaaran oo Yurub, Aasiya, iyo Afrika ah, waxaana jiray dagaallo badan.

🔹 Furashadii Qustantiniya (1453 CE)

Maxamed Al-Faatix wuxuu qabsaday caasimaddii Byzantium, Qustantiniya (Istanbul).
Tani waxay calaamad u noqotay dhammaadka boqortooyadii Rooma.

🔹 Dagaalladii Balkan (15-16aad CE)

Muslimiintu waxay qabsadeen dhulal badan oo ka tirsan Balkans sida Bosnia, Serbia, iyo Hungary.

🔹 Dagaalkii Vienna (1683 CE)

Muslimiintu waxay isku dayeen inay qabsadaan Vienna, Austria, laakiin way jabeen.
Guuldarradan waxay bilowday hoos u dhacii Cusmaaniyiinta.

Dagaalladii Islaamka waxay ahaayeen kuwo difaac iyo fidinba leh. Muslimiintu waxay dagaallo la galeen boqortooyooyin waaweyn sida Byzantium iyo Faaris, waxayna Islaamka gaarsiiyeen Aasiya, Afrika, iyo Yurub.

3. Fiditaankii Khilaafada Islaamka?

Fiditaankii Khilaafada Islaamka wuxuu ahaa mid si xowli ah ku fiday kadib geeridii Nabi Muxammad (SCW). Waxaana hoggaanka Muslimiinta la wareegay khulafadii raashidiinta iyo kuwii ka dambeeyay. Khilaafada Islaamku waxay gaartay barwaaqo iyo awood ballaaran oo gaartay Yurub, Aasiya, iyo Afrika.

1. Khulafadii Raashidiinta (632-661 CE)

Markii Nabigu (SCW) geeriyooday, saxaabadii waxay isla garteen in hoggaan loo doorto qof dhabarka u dhigi kara ummadda. Waxaa xilka la wareegay:

🔹 Abu Bakr Al-Siddiiq (632-634 CE)

Wuxuu xakameeyay fitnadii ridada (dadkii diinta ka baxay).
Wuxuu bilaabay dagaalkii lagu ballaarinayay Islaamka, gaar ahaan dhulka Shaam (Syria) iyo Ciraaq.

🔹 Cumar Bin Khadaab (634-644 CE)

Islaamka wuxuu fiday ilaa Faaris (Iran), Shaam, Masar, iyo Ciraaq.
Wuxuu dhisay nidaam maamul oo casri ah, wuxuuna dhisay magaalooyin cusub sida Basra iyo Kufa.
Muslimiintu waxay guulo ka gaareen dagaalladii Yarmuuk (Shaam) iyo Qaadisiya (Ciraaq).

🔹 Cuthmaan Bin Cafaan (644-656 CE)

Wuxuu xoojiyay ciidanka Muslimiinta, wuxuuna Islaamka gaarsiiyay waqooyiga Afrika iyo Anatolia.
Wuxuu qoray kitaabka Qur’aanka oo rasmi ah si uu u sugo qoristiisa.
Waxaa jiray khilaafaad siyaasadeed oo sababay dilkiisa.

🔹 Cali Bin Abii Daalib (656-661 CE)

Xilligiisa waxaa jiray fitnooyin waaweyn sida dagaalladii Jamal iyo Siffiin.
Waxaa xoogaystay khilaafaadkii siyaasadeed ee u dhexeeyay Muslimiinta.
Waxaa dhidibada loo taagay saldhiggii ay mustaqbalka ka curteen Umayaddii.

2. Khilaafadii Umaya (661-750 CE)

Qoyska Banu Umayya oo uu hoggaaminayay Mucaawiye Bin Abii Sufyaan ayaa xukunka la wareegay, waxayna xukumayeen muddo 90 sano ah.

Islaamku wuxuu fiday ilaa Spain (Andalus), Koonfurta Faransiiska, Pakistan, iyo bartamaha Aasiya.
Waxaa la dhisay magaalada Dimishiq oo noqotay caasimadda khilaafada.
Dagaalladii ugu waaweynaa waxaa ka mid ahaa furashadii Andalus (Spain) oo uu hoggaaminayay Tariq Bin Ziyaad.
Waxaa dhacday kacdoon ka dhashay qoyska Banu Cabbaas, taas oo keentay in Umayaadkii la afgembiyo 750 CE.

3. Khilaafadii Cabbaasiyiinta (750-1258 CE)

Cabbaasiyiintu waxay xukunka la wareegeen kadib markii ay ka adkaadeen Umayaaddii. Waxay u beddeleen caasimadda Islaamka magaalada Baqdaad.

Waxay ahayd xilli dahabi ah oo cilmi, suugaan, iyo horumar la gaaray.
Waxaa la dhisay Baytul Xikma (House of Wisdom), halkaas oo cilmi-baarisyo badan laga sameeyay.
Islaamku wuxuu fiday ilaa Hindiya, Afrika, iyo Turkiga.
Waxaa dhacay weerarkii Mongol-ka oo burburiyay Baqdaad 1258 CE, taasoo dhamaad u noqotay Cabbaasiyiinta.

4. Khilaafadii Cusmaaniyiinta (1299-1924 CE)

Cusmaaniyiintu waxay xukunka la wareegeen qarnigii 13aad, waxayna ahaayeen quwad sare.

Waxay qabsadeen magaalada Qustantiniya (Istanbul) 1453 CE, taasoo ahayd guul weyn.
Waxay xukumayeen dhul ballaaran oo gaaray Bariga Yurub, Aasiya, iyo waqooyiga Afrika.
Waxay xukunka hayeen ilaa la burburiyay khilaafada 1924, markii la aasaasay Turkiga casriga ah.

Fiditaankii Islaamka wuxuu ahaa mid ay sabab u ahaayeen aragti hoggaamineed oo xooggan, dagaallo militari, iyo fidin diineed. Khilaafada Islaamka waxay door weyn ka ciyaartay horumarka taariikhda bani’aadamka, gaar ahaan cilmiga, dhaqaalaha, iyo nidaamka siyaasadeed.

4. Horumarka Cilmiga iyo Dhaqaalaha?

Horumarka Cilmiga iyo Dhaqaalaha ee Khilaafada Islaamka

Intii lagu jiray xilligii Khilaafada Islaamka, Muslimiintu waxay gaareen horumar weyn oo xagga cilmiga iyo dhaqaalaha ah. Xilligaas, dunidu waxay la kulantay koboc xagga sayniska, xisaabta, caafimaadka, falsafada, suugaanta, iyo ganacsiga. Waxaa la dhisay xarumo cilmiyeed oo waaweyn, waxaana la xoojiyay dhaqaalaha iyada oo la horumariyay nidaamka ganacsiga iyo maaliyadda.

1. Horumarka Cilmiga

A) Baytul Xikma – (House of Wisdom) – Baqdaad
Intii lagu jiray Khilaafadii Cabbaasiyiinta, gaar ahaan xilligii Haruun Al-Rashiid (786-809 CE) iyo wiilkiisii Al-Ma'muun (813-833 CE), waxaa la dhisay Baytul Xikma, oo ahayd xarun cilmiyeed weyn.

Qoraallo badan oo Giriig, Faaris, iyo Hindi ah ayaa loo turjumay Carabi.
Cilmiga xisaabta, xiddigiska, iyo daawada ayaa horumar weyn sameeyay.

B) Horumarka Sayniska iyo Xisaabta
Muslimiintu waxay door weyn ka ciyaareen horumarinta xisaabta iyo cilmiga xiddigiska.

Al-Khwaarizmi – Wuxuu sameeyay xisaabta Algebra (Al-Jabr), wuxuuna curiyay habka tirada decimal-ka.
Al-Battani – Wuxuu horumariyay xisaabinta xagasha xiddigaha (trigonometry).
Al-Tusi – Wuxuu horumariyay xisaabinta dhaqdhaqaaqa meerayaasha (astronomy).

C) Horumarka Caafimaadka
Muslimiintu waxay dhiseen isbitaallo waaweyn, waxaana horumar laga gaaray daawaynta cudurrada.

Ibn Sina (Avicenna) – Wuxuu qoray kitaabka "Al-Qaanuun fi Al-Tibb" (The Canon of Medicine), oo loo adeegsan jiray Yurub ilaa qarnigii 17aad.
Al-Razi (Rhazes) – Wuxuu kala saaray cudurrada jadeecada (measles) iyo busbuska (smallpox).
Ibn al-Nafis – Wuxuu helay wareegga dhiigga ee jirka, isagoo ka horreeyay William Harvey.

D) Horumarka Falsafada iyo Suugaanta

Al-Farabi – Wuxuu qoray falsafad isku xireysa Aristotle iyo Plato.
Ibn Rushd (Averroes) – Wuxuu qoray sharaxaad falsafadeed oo caan ka noqotay Yurub.
Al-Jaahiz – Wuxuu qoray buugaag badan oo ku saabsan noolaha iyo isbeddelkooda (theory of evolution).

2. Horumarka Dhaqaalaha

A) Koboca Ganacsiga
Khilaafada Islaamka waxay xukuntay dhul ballaaran oo isku xiray Yurub, Aasiya, iyo Afrika.

Magaalooyin sida Baqdaad, Dimishiq, Qaahira, iyo Córdova waxay noqdeen xarumo ganacsiyeed.
Jidka xariirta (Silk Road) iyo marin-badeedka Hindiya iyo Mediterranean-ka ayaa ganacsi laga sameeyay.
Waxaa la adeegsaday lacag rasmi ah (Dinar iyo Dirham), taasoo xoojisay dhaqaalaha.

B) Bangiyada Islaamka iyo Warqadaha Lacagta

Muslimiintu waxay curiyeen Sakk (warqado ay u adeegsan jireen ganacsiga, oo la mid ah jeegaga casriga ah).
Waxaa jiray nidaam bangiyo oo fududayn jiray ganacsiga caalamiga ah.

C) Horumarka Beeraha iyo Warshadaha

Muslimiintu waxay horumariyeen waraabka iyo nidaamka falashada dhulka.
Waxay keeneen dalagyada sida bariiska, liinta, qaxwaha, iyo qasabka sonkorta.
Waxaa la dhisay wershado soosaaraya dharka, warqadaha, iyo hubka.

Gunaanad

Horumarkii cilmiga iyo dhaqaalaha ee Muslimiintu sameeyeen wuxuu door weyn ka qaatay horumarka adduunka. Cilmigii ay ka tageen Muslimiintu wuxuu gacan ka geystay kacaankii warshadaha iyo ilbaxnimadii casriga ah ee Yurub.