Holocaust?

byhaykal0 - 0

 Holocaust (Xasuuqii Yuhuudda); wuxuu ahaa xasuuq ballaaran oo lagu laayey in ka badan lix milyan oo Yuhuud ah intii lagu jiray Dagaalkii Labaad ee Adduunka (1939–1945). Waxaa xasuuqan geystay xukuumaddii Jarmalka ee Nazi-ga, oo uu hoggaaminayey Adolf Hitler, iyagoo adeegsanaya siyaasad sifeyn qawmiyadeed (ethnic cleansing) iyo nacayb diimeed (antisemitism).

Nazi-gu waxay sameeyeen xeryo dad lagu hayo (concentration camps) iyo kuwo si gaar ah loogu talagalay in dadka lagu dilo (extermination camps), sida Auschwitz, Treblinka, iyo Sobibor. Yuhuudda kaliya ma ahayn dhibbanayaal; sidoo kale waxaa la xasuuqay Romani (Gipsiga), naafada, dad diidanaa Nazi-ga, shakhsiyaad LGBTQ+, iyo qowmiyado kale oo Nazi-gu u arkayeen inaysan "safi" ahayn.

Holocaust-ku wuxuu ka mid yahay dhacdooyinkii ugu madoobaa taariikhda bini’aadamka, waxaana barashadiisa iyo xusuustiisa loo aqoonsaday muhiimad weyn si looga hortago in taariikhdu soo noqoto.

Addoonsigii Transatlantic-ka; wuxuu ahaa mid ka mid ah falalkii ugu xumaa ee taariikhda bini'aadamka, kaasoo socday qiyaastii 400 sano (qarnigii 15aad ilaa qarnigii 19aad). Inta lagu guda jiray addoonsigan, malaayiin Afrikaan ah ayaa xoog lagu qabsaday, lagu raray doonyo, loona qaaday Ameerika si ay u noqdaan addoomo.

Sidee ayuu u shaqeyn jiray addoonsigii Transatlantic-ka?

Addoonsigii wuxuu ku salaysnaa saddex-geesood (Triangle Trade) oo ka koobnaa:

  1. Yurub: Halkaas oo ganacsatadu ka diyaarin jireen hub, dhar, iyo alaabooyin kale oo lagu baddalan jiray dad Afrikaan ah.
  2. Afrika: Dad la afduubtay ayaa lagu xidhxidhi jiray xeebaha Galbeed ee Afrika, waxaana lagu iibsan jiray waxyaabihii Yurubiyiinta ay keeneen.
  3. Ameerika: Addoomaha la keenay ayaa lagu khasbi jiray inay ka shaqeeyaan beeraha qaxwada, sonkorta, iyo suufka ee Koonfurta Ameerika, Kariibiyaanka, iyo Mareykanka.

Xaaladdii Addoomaha

  • Dadka addoonsiga lagu qabsaday waxay mari jireen safar dheer oo xanuun badan oo loo yaqaan Middle Passage, halkaas oo boqolaal kun ay ku dhinteen cudur, gaajo, iyo jirdil.
  • Addoomaha waxaa lagu khasbi jiray shaqo adag, iyagoo aan lahayn xuquuq iyo xorriyad.
  • Waxaa la kala gooyn jiray qoysaska, dadkana waxaa loo arkayay hanti la iibsan karo.

Dhammaadkii Addoonsiga

Qeybaha kala duwan ee dunida ayaa bilowday in ay joojiyaan addoonsiga qarnigii 19aad:

  • Ingiriiska wuxuu sharciyeeyay joojinta addoonsiga 1807.
  • Mareykanka wuxuu xayiray addoonsiga 1865 ka dib Dagaalkii Sokeeye (American Civil War).
  • Dalal badan oo Latin America ah waxay joojiyeen addoonsiga intii u dhaxeysay 1810–1888 (Brazil ayaa ugu dambeysay 1888).

Saamaynta Taariikhiga ah

  • Addoonsigii Transatlantic-ka wuxuu sababay burbur dhaqaale iyo bulsho oo xooggan oo ku dhacay qaaradda Afrika.
  • Dad badan oo asal ahaan Afrikaan ah oo ku nool Ameerika iyo Kariibiyaanka ayaa wali la kulma saameynta addoonsiga sida cunsuriyad, saboolnimo, iyo sinnaan la’aan.
  • Dhaqanka Afrikaan-Ameerikaanka iyo bulshada Caribbean-ka waxaa saameyn xooggan ku yeeshay taariikhdan.

Xasuuqii Armenia (Armenian Genocide) wuxuu ahaa xasuuq ballaaran oo ka dhacay Ottoman Empire (hadda waa Turkiga) intii lagu jiray Dagaalkii Koowaad ee Adduunka (1915–1917). Waxaa lagu dilay in ka badan 1.5 milyan oo ka mid ah shacabka Armenia, waxaana fuliyey xukuumaddii Ottoman Turkiga, gaar ahaan xisbiga Young Turks oo markaas xukumayey boqortooyada.

Maxaa Sababay Xasuuqan?

  • Boqortooyada Ottoman-ka waxay ahayd mid qowmiyado kala duwan ku noolaayeen, balse xukuumaddu waxay si gaar ah uga shakiday dadka Armenia oo ay u arkayeen inay la shaqeynayaan cadowga, gaar ahaan Ruushka.
  • 1915: Dawladdii Ottoman-ka waxay bilowday olole sifeyn qowmiyadeed, taasoo keentay in dadka Armenia la tarxiilo, la dilo, laguna kufsado.

Sida Loo Fuliyay Xasuuqa

  • Dilal Wadajir ah: Hoggaamiyeyaashii Armenia iyo dadkii waxgaradka ahaa ayaa la xiray, la ciqaabay, kaddibna la dilay.
  • Socod dhimasho (Death Marches): Kumanaan dad ah oo ay ku jiraan haween iyo carruur ayaa loo qaaday lama-degaanka Suuriya, iyaga oo la gaajeysiinayo, la jir-dilayo, loona geysanayo xadgudubyo kale.
  • Xeryo Dil (Mass Extermination Camps): Meelo badan ayaa dadka lagu uruurin jiray kaddibna si ula kac ah loo dilay ama loo gaajeysiiyay.

Maxaa Ka Dhacay Kadib?

  • Xukuumaddii Ottoman-ka ayaa burburtay 1922, waxaana Turkiga casriga ah dhisay Mustafa Kemal Atatürk.
  • Dawladda Turkiga ma aqoonsana in dhacdadani ay ahayd xasuuq, balse waddamo badan oo caalamka ah, oo ay ku jiraan Maraykanka, Faransiiska, iyo Jarmalka, waxay aqoonsadeen Xasuuqa Armenia.
  • Dhaxalka xasuuqan wali waa mid taagan, Armenia iyo Turkiga ayaana weli isku khilaafsan taariikhdaas.
Hiroshima & Nagasaki (1945)
Bambooyinkii Nukliyeerka ee Hiroshima & Nagasaki (1945) waxay ahaayeen dhacdooyin taariikhi ah oo dunida beddelay. Waxay ahayd markii ugu horreysay (iyo ilaa hadda markii ugu dambeysay) ee hub nukliyeer ah loo adeegsado dagaal. Maraykanka ayaa ku riday bambooyinkan si uu ugu qasbo Japan inay isdhiibto Dagaalkii Labaad ee Adduunka.

Maxaa Dhacay?

  • 6-dii Agoosto 1945: Bambo nukliyeer ah oo loo bixiyey "Little Boy" ayaa lagu dhuftay magaalada Hiroshima.
  • 9-kii Agoosto 1945: Bambo kale oo lagu magacaabo "Fat Man" ayaa lagu riday magaalada Nagasaki.
  • 15-kii Agoosto 1945: Boqorka Japan Emperor Hirohito wuxuu ku dhawaaqay isdhiibidii Japan, taasoo soo gabagabaysay Dagaalkii Labaad ee Adduunka.

Khasaaraha & Saamaynta

  • Hiroshima: Waxaa isla markiiba ku dhintay 70,000–80,000 qof, waxaana dhaawacmay kumanaan kale.
  • Nagasaki: Waxaa dhintay 40,000–50,000 qof, waxaana dhaawacmay dad kale oo badan.
  • Dhimashada Guud: Qiyaastii 200,000 qof ayaa ku dhintay labada magaalo, badankoodana waxay u dhinteen gubasho, shucaac nukliyeer, iyo dhaawacyo daran.
  • Saamaynta Dheer: Dad badan ayaa la ildarnaa cudurro ka dhashay shucaaca (radiation), waxayna dhacdadu sababtay burbur nafsi ah iyo mid dhaqaale oo ballaaran.

Maxay Sababtay Ridaynta Bambooyinkan?

  • Dagaalkii Mareykanka & Japan: Maraykanka iyo xulafadiisa waxay rabaan in Japan ay isdhiibto si dagaalku u dhammaado.
  • Mareykanka oo muujinaya awooddiisa Nukliyeerka: Waxaa sidoo kale la rumeysnaa in Mareykanku doonayey inuu tuso Midowgii Soofiyeeti (USSR) awooddiisa militari.
  • In laga fogaado weerarro lug ah: Waxaa la sheegay in haddii Mareykanku uu weerar dhulka ah ku qaado Japan, ay boqollaal kun oo askar iyo shacab ah dhiman lahaayeen.

Saamaynta Taariikhiga ah

  • Dagaalka Qaboobaha (Cold War): Wuxuu sare u qaaday tartankii hubka nukliyeerka ee Mareykanka iyo Midowgii Soofiyeeti.
  • Sharciyada Nukliyeerka: Waxay dunidu billowday inay xakameyso isticmaalka hubka nukliyeerka, waxaana la sameeyay heshiisyo caalami ah sida Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons (NPT).
  • Dhibaatooyin Caafimaad: Dadkii badbaaday (Hibakusha) waxay la kulmeen cudurro shucaac la xiriira, oo ay ku jiraan kansar iyo dhibaatooyin dhaxaltooyo.

Miyaan Laga Hortagi Kari Lahaa?

Weli waxaa taagan dood ah in bambooyinkii Hiroshima iyo Nagasaki ay lagama maarmaan ahaayeen iyo in kale. Qaar waxay aaminsan yihiin in Maraykanka uu lahaa siyaabo kale oo uu Japan ku qasbi karo inay isdhiibto, halka kuwo kalena ay yiraahdaan waxay keentay in dagaalku si dhakhso ah u dhammaado.

Post a Comment (0)

Previous Post Next Post